زن بودهگی؛ دستی به جام باده و دستی به زلف یار
زن بودهگی؛ دستی بر جام باده و دستی به زلف یار
ارائه راهكار براي نقش فعال زنان در اجتماع بدون آسيب به نقش مادري و همسري
این مطلب با تلخیص در ماهنامه زمانه منتشر شد.
چه ای و چرایی اهمیت موضوع
اهمیت حفظ، بقا و رشد خانواده در جامعه دینی و اصولا هرجامعه سالم و پایدار، بر کسی پوشیده نیست. خانواده تنها کانون تولید و رشد نسل آینده، محل تسکین و تأمین غرایز اولیه اعضای خانواده و تأمین عواطف انسانی و همچنین اس اساس و زیربنای جامعه اسلامی است. خانواده اولین اجتماع برای آموزش عقاید انسانی و اسلامی، آموزش جامعه پذیری، سیاست ورزی، اخلاق اسلامی و بسیاری از فضایل و کمالات انسانی می باشد. اویکونومیا یا تدبیر منزل در کنار سیاست مدن و سیاست نفس-اخلاق- یکی از سه گانه های حکمت عملی در فلسفه اسلامی و یونان شناخته شده است. هدف از حکمت عملی در فلسفه، رهیافتن به بایدها و نبایدهای فضیلت ساز و سعادت بخش است که بتواند آینده و سعادت جامعه بشری، خانواده و افراد را رقم بزند. خانواده را در متون فلسفی مدینه فاضله کوچک نامیده اند که روش اداره خانواده باید چونان روش اداره جامعه بر اساس عقلانیت و خردورزی و شریعت باشد.
در احادیث و روایات خانواده به عنوان محبوب ترین بنای اجتماعی در اسلام یاد می شود و هرکه از ازدواج و تشکیل خانواده روی گردان باشد را از غیر می دانند.
از طرفی انسان مدنی باالطبع است و اجتماعی بودنش صرفا از سر اضطرار و تامین نیاز و اجبار نبوده بلکه هویت انسانی وی در جامعه شکل می گیرد و تکامل می یابد. اسلام دینی است که با نظر به فرد برای اجتماع برنامه ریزی داشته و تمثیل کشتی از نبی اکرم(ص) برای فهم جایگاه اجتماع و پیوند بین سعادت یا شقاوت افراد جامعه، آیاتی که به امربه معروف و عدالت و احسان و صبر و استقامت جمعی و تعاون و وحدت و ... توصیه می کنند و احکام اجتماعی اسلام و قضا و افتا و... اهمیت تقویت حضور اجتماعی مثمر ثمر را بیش از پیش آشکار می سازد.
زن به عنوان ستون خانواده و به عنوان عضوی از جامعه نقش ویژه ای در هر دو فضا ایفا می کند کما این که تاکیدات مکرر امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری نیز موید همین نظر است.
«در دوران بازسازى كشور اسلامى - كه در اين دوران، هم ملت و هم مسؤولان، درصدد آن هستند كه ايران بزرگ را هم از لحاظ مادّى و هم از لحاظ نظم اجتماعى و هم از جهات معنوى، بازسازى حقيقى كنند - بيشترين تكيه بر نيروى انسانى است... وقتى كه صحبت از نيروى انسانى است، بايد توجّه كنيم كه نصف جمعيت كشور و نيمى از نيروى انسانى، بانوان كشورند. اگر بينش غلطى در مورد زن وجود داشته باشد، بازسازى به معناى حقيقى و در سطح وسيع آن، شدنى نيست. هم خودِ بانوان كشور بايد نسبت به موضوع زن از نظر اسلام، داراى آگاهى كافى و لازم باشند، تا بتوانند با اتّكا به نظر والاى دين مقدس اسلام، از حقوق خود به طور كامل دفاع كنند، و هم همهى افراد جامعه و مردان در كشور اسلامى بايد بدانند كه نظر اسلام در مورد زن، حضور زن در عرصههاى زندگى، فعّاليت زنان، تحصيل زنان، كار و تلاش اجتماعى و سياسى و اقتصادى و علمى زنان، نقش زن در خانواده و نقش زن در بيرون از خانواده چيست.» (مقام معظم رهبری- 20/12/75)
اهمیت نگاه توامان به زن و مرد و باهمنگری وظایف و حقوق زن و مرد و دقت به خانواده و اجتماع در ضمن یکدیگر از مهمترین گلوگاه های مباحث مربوط به زنان است. تفکیک حق و تکلیف، زن و مرد، خانواده و اجتماع بیش از هرچیز یک تفکیک غیر دینی است چرا که دین ابتداء به روح و جنبه نوعی و الهی انسان توجه دارد و وجه اشتراکات این دو جنس را مبیند همان گونه که خطاب بسیاری از آیات و روایات همین گونه است، هرچند در عین حال از وجه افتراقات و تفاوت های روانی و جسمانی غافل نمی شود. برای این که بتوان جامعه ای سعادتمند و خانواده ای متکامل داشت، نیاز جدی است که به همه این وجوه و افتراقات و اشتراکات نظر داشت و نسخه ای جامع و مانع برای حل مشکلات امروزین خانواده و جامعه پیچید. تصور این است که سوال اصلی این روزها بیش از آن که کارویژه زن یا مرد باشد، نقش متکامل و متمم این دو در جامعه و خانواده و سبک زندگی دینی و انقلابی است که خود فضایی جداگانه می طلبد.
در این مقاله، هدف این است که گام هایی هرچند کوچک برای فهم جایگاه زن اجتماعی برداشته شود. زنی که نه مرد است و نه غیر اجتماعی و هم وجوه زنانگی و ریحان بودنش را حفظ می کند و وظایفش در قبال همسر و خانواده را انجام می دهد و هم وجوه انسانی و اجتماعی و وظایفش در قبال تاریخ و انسانیت را می شناسد. این مسئله از وجوه مختلف قابل بررسی است.
«در جامعه انقلابی ما اگر شان زن بیشتر از مرد نباشد کمتر نیست و روی این اصل باید ویژگی های زن در زمینه های گوناگون، مانند آموختن علم، جهاد، ارتباط با مرد، نقش مادری که در تمام این ها حضرت زهرا یک نمونه است، مورد بررسی قرار گیرد.» (سیدعلی خامنه ای-11/12/64)
اصول زن بودهگی
1- طبق بیانات صریح حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری مهم ترین و اصلی ترین وظیفه زن حفظ خانواده و تربیت فرزند است و هیچ فعالیت یا کار دیگری به این دو مسئله خطیر نباید آسیب برساند. حفظ خانواده اعم و اهم از مسایل اجرایی خانه و خانواده بوده و تبدیل محیط خانه به فضایی برای رشد و عروج و معنویت و معرفت و فضایی عاطفی و صمیمانه و جایی که همسر و فرزندان احساس امنیت و آرامش و تعلق کنند، از اصول آن است.
«نقش زن فقط پنجاه درصد جامعه نیست، نقش کمّی نیست، بلکه نقشی کیفی است. هم خود او نقش ایفا می کند، هم با استفاده از جاذبه یی که خدای متعال در وجود زن گذاشته است، فرزند و شوهر خود را در آن راهی که مطلوب است، سوق می دهد و پیش می رود. بنابراین نقش زن در این صورت، نقشی مضاعف است.» (سیدعلی خامنه ای-29/11/76)
«آن عنصر اصلىِ تشكيل خانواده، زن است، نه مرد... زن خانواده اگر عاقل و با تدبير و خانهدار باشد، خانواده را حفظ مىكند؛ اما اگر زن از خانوادهاى گرفته شد، مرد نمىتواند خانواده را حفظ كند. بنابراين، خانواده را زن حفظ مىكند.
علّت اينكه اسلام اين قدر به نقش زن در داخل خانواده اهميت مىدهد، همين است كه زن اگر به خانواده پايبند شد، علاقه نشان داد، به تربيت فرزند اهميت داد، به بچههاى خود رسيد، آنها را شير داد، آنها را در آغوش خود بزرگ كرد، براى آنها آذوقههاى فرهنگى - قصص، احكام، حكايتهاى قرآنى، ماجراهاى آموزنده - فراهم كرد و در هر فرصتى به فرزندان خود مثل غذاى جسمانى چشانيد، نسلها در آن جامعه، بالنده و رشيد خواهند شد. اين، هنر زن است و منافاتى هم با درس خواندن و درس گفتن و كار كردن و ورود در سياست و امثال اينها ندارد.» (سید علی خامنه ای-20/12/75)
2- بحث تولید نسل وتربیت ایشان و افزایش جمعیت امّت نبی اکرم (ص) که کارویژه زن است در این عالم نیز باید به درستی مورد بررسی قرار بگیرد. در احادیث بسیاری به مباهات پیامبر گرامی اسلام به زیادی جمعیت مسلمین نسبت به امت های دیگر اشاره شده است. همچنین بهترین زنان زنی ذکر شده است که فرزندان زیادی می آورند.
النبی«ص»: تَناكَحوا تَناسلوا تَكثُروا، فَإني أُباهي بِكُم الأمم يَومَ القيامة وَلو بِالسّقط: همسر بگزینید ،و فرزند آورید، تا شمارتان افزون شود، زیرا که من در روز رستخیز، نزد امت های دیگر، به زیادی شما می بالم، اگر چه به فرزندی سقط شده.
«زن نقش بزرگي در اجتماع دارد، زن مظهر تحقق آمال بشر است. زن، مربي انسان است. از دامن زن مرد به معراج مي رود. زن يکتا موجودي است که مي تواند از دامن خود، افرادي به جامعه تحويل دهد که از برکاتشان يک جامعه، بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهاي والاي انساني کشيده شوند.» (خمینی، روح الله(امام))
«زنانى كه به خاطر فعّاليتهاى خارج از خانواده، از آوردن فرزند استنكاف مىكنند، برخلاف طبيعت بشرى و زنانهى خود اقدام مىكنند. خداوند به اين راضى نيست. كسانى كه فرزند و تربيت فرزند و شيردادن به بچه و در آغوش مهر و عطوفت بزرگ كردن فرزند را براى كارهايى كه خيلى متوقّفِ به وجود آنها هم نيست، رها مىكنند، دچار اشتباه شدهاند. بهترين روش تربيت فرزند انسان، اين است كه در آغوش مادر و با استفاده از مهر و محبّت او پرورش پيدا كند. زنانى كه فرزند خود را از چنين موهبت الهى محروم مىكنند، اشتباه مىكنند؛ هم به ضرر فرزندشان، هم به ضرر خودشان و هم به ضرر جامعه اقدام كردهاند. اسلام، اين را اجازه نمىدهد. يكى از وظايف مهم زن، عبارت از اين است كه فرزند را با عواطف، با تربيت صحيح، با دل دادن و رعايت و دقّت، آن چنان بار بياورد كه اين موجود انسانى - چه دختر و چه پسر - وقتى كه بزرگ شد، از لحاظ روحى، يك انسان سالم، بدون عقده، بدون گرفتارى، بدون احساس ذلّت و بدون بدبختيها و فلاكتها و بلايايى كه امروز نسلهاى جوان و نوجوان غربى در اروپا و امريكا به آن گرفتارند، بار آمده باشد.» (سیدعلی خامنه ای-20/12/75)
3- علم آموزی، امر به معروف و نهی از منکر، دفاع از اسلام و جامعه اسلامی، مشارکت سیاسی فعال، تبلیغ، انفاق، صدقه و رسیدگی به وضعیت درماندگان و محرومان و... طبق نص صریح آیات و روایات وسیره نبوی وظیفه انسانی هر زن و مردی است. حضور زنان در جنگ های دفاعی و تهاجمی، بیعت اختصاصی پیامبر اکرم با زنان، احادیث فراوان تعلیم علم چون طلب العلم فریضه علی کل مسلم او مسلمه، آیه امر به معروف و نهی از منکر و ولایت داشتن زنان و مردان مومن بر همدیگر برای امر و نهی معاریف و نواهی از جمله مصادیق تاریخی برای این مسئله است. طبیعی است که اسلام دین اجتماعی بوده و اصلا وضع قانون حجاب برای زنان، ناشی از همین اضطرار حضور زن در جامعه است.
« نقش زن در جامعه، بالاتر از نقش مرد است؛ براي اينکه زنان و بانوان، علاوه بر اينکه خودشان يک قشر فعال در همه ابعاد هستند، قشرهاي فعال را در دامن خودشان تربيت مي کنند. زنان در عصر ما ثابت کردند که در مجاهده، همدوش مردان، بلکه مقدم بر آنانند.
زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند. شما [زنان] همان گونه که در نهضت ها، نقش اساسی داشته اید و سهیم بوده اید، اکنون هم باز باید در پیروزی سهیم باشید و فراموش نکنید که هر موقع که اقتضا کند، نهضت کنید و قیام کنید.» (خمینی، روح الله(امام))
«اگر كسى بگويد مرد مىتواند درس بخواند، زن نمىتواند؛ مرد مىتواند درس بگويد، زن نمىتواند؛ مرد مىتواند فعاليت اقتصادى انجام دهد، زن نمىتواند؛ مرد مىتواند فعّاليت سياسى كند، زن نمىتواند، منطق اسلام را بيان نكرده و بر خلاف سخن اسلام حرف زده است. از نظر اسلام، در همهى اين فعّاليتهاى مربوط به جامعهى بشرى و فعّاليتهاى زندگى، زن و مرد داراى اجازهى مشترك و همسان هستند. البته بعضى از كارها هست كه باب زنان نيست؛ چون با تركيب جسمانى آنها تطبيق نمىكند. بعضى از كارها هم هست كه باب مردان نيست؛ چون با وضع اخلاقى و جسمى آنها تطبيق نمىكند. اين موضوع ربطى به اين ندارد كه زن مىتواند در ميدان فعّاليتهاى اجتماعى باشد يا نه. تقسيم كار، بر حسب امكانات و شوق و زمينههاى اقتضاى اين كار است. اگر زن بخواهد شوق داشته باشد، مىتواند فعّاليتهاى گوناگون اجتماعى و آنچه كه مربوط به جامعه است، انجام دهد. البته در عرصهى اين فعّاليتها، اسلام حدودى را معيّن كرده است كه اين حدود، مربوط به زن و اجازه داشتن او براى فعّاليت نيست؛ مربوط به اختلاط زن و مرد است كه اسلام روى اين مسأله حسّاسيت دارد. اسلام معتقد است كه مرد و زن بايد يك مرزبندى ميان خودشان در همه جا - در خيابان، در اداره، در تجارتخانه - داشته باشند. ميان زن و مرد مسلمان، حجاب و مرزى معيّن شده است. اختلاط و امتزاج زن و مرد، مثل اختلاط و امتزاج مردان با هم و زنان با هم نيست. اين را بايد رعايت كنند. هم مرد بايد رعايت كند و هم زن بايد رعايت كند. اگر اين حسّاسيتِ اسلام نسبت به روابط و نوع اختلاط مرد و زن رعايت شود، همهى كارهايى كه مردان مىتوانند در عرصهى اجتماعى انجام دهند، زنان هم - اگر قدرت جسمانى و شوق و فرصتش را داشته باشند - مىتوانند انجام دهند.
زنان مىتوانند تحصيلات عاليه كنند. بعضيها خيال مىكنند كه دختران نبايد تحصيل كنند. اين، اشتباه و خطاست. دختران بايد در رشتههايى كه براى آنها مفيد است و به آن علاقه و شوق دارند، تحصيل كنند. جامعه، به تحصيلات دختران هم نيازمند است؛ همچنان كه به تحصيلات پسران نيازمند است. البته محيط تحصيل بايد سالم باشد؛ هم براى پسر و هم براى دختر.» (سید علی خامنه ای-20/12/75)
4- کار اقتصادی و درآمدزایی برای خانواده وظیفه زن نیست، اما زن از فعالیت اقتصادی منع نشده است.
«از نظر اسلام، مسیر فعالیت های اجتماعی و سیاسی و علمی و اقتصادی زن کاملا باز است. اگر کسی بخواهد زن را از کار علمی و تلاش اقتصادی و اجتماعی و سیاسی محروم کند برخلاف حکم خدا حرفی زده است.»(سید علی خامنه ای-28/6/75)
5- رشد معنوی و معرفتی، حق و تکلیف هر انسان و به ویژه زنان به عنوان مربیان جامعه است. «در محراب عبادت ایشان{حضرت زهرا(سلام الله علیها)} ساعت های متمادی با خدا راز ونیاز می کردند. عبادت و سلوک ایشان برای ما قابل تصور نیست.» (سیدعلی خامنه ای-11/12/64)
6- اسلام، زن را فعال و تاثیرگذار می خواهد، هم در رابطه با خداوند متعال و هم در طول آن در رابطه با خودش، در رابطه با خانواده و در رابطه با جامعه.
قال النبي(ص): أعظم النّاس هُما المُومن يَهتم بأمر دُنياه و أمر آخِرَته. پيامبر اعظم(ص) فرمود: از همه مردم، گرفتارتر، مومن است كه بايد هم به كار دنياي خويش بپردازد و هم به كار آخرت.
«بعضى افراط مىكنند، بعضى تفريط مىكنند. بعضى مىگويند چون فعّاليت اجتماعى اجازه نمىدهد به خانه و شوهر و فرزند برسيم، پس فعّاليت اجتماعى نبايد بكنيم. بعضى مىگويند چون خانه و شوهر و فرزند، اجازه نمىدهد فعّاليت اجتماعى بكنيم، پس شوهر و فرزند را بايد رها كنيم. هر دو غلط است. نه اين را به خاطر آن، نه آن را بهخاطر اين، نبايد از دست داد.» (سیدعلی خامنه ای- 20/12/75)
بررسی راهکارهای اصولی-اجرایی در ساحات مختلف
بر اساس اصول بنیادی مطرح شده در باب شئون مختلف زنانگی لازم است تا با اندیشه پیرامون ساحات مختلف به راهکارهایی برخاسته از اصول و شایسته و بایسته اجرا دست یابیم.
فقهی-اجتهادی
یکی از اصلی ترین مبانی برای فهم نسبت وظایف و حقوق اجتماعی و خانوادگی زن طبیعتا فقه بوده و لازم است در این زمینه به اجتهادات موجود مراجعه و خلاها را شناسایی نموده و از مجتهدین مطالبه کرد.
در مباحث مربوط به زنان، قاعده های فقهی، اخلاقی، کلامی، سیاسی، اقتصادی، تربیتی هست که در سیاست گذاری ها و تربیت جامعه از این موارد استفاده نمی شود. همچنین موارد کثیری هست که مسکوت مانده و فقه باید به روش متدیک و اصولی خود به این مسایل پاسخ درخور دهد. به طور مثال در بحث امر به معروف و نهی از منکر با تکیه بر آیه أعوذُ بِالله مِنَ الشیطانِ الرَجیم. المؤمنونَ و المؤمنات بَعضُهُم اَولیاءُ بَعض. مردان و زنان مؤمن نسبت به همدیگر ولایت دارند ولایت اجتماعی دارند. ولایت سیاسی دارند یعنی در برابر هم مسئولند. حد و حدود امر به معروف و شرایط و مسایل کلی آن در آمده و در کتب فقهی ذکر شده اما نسبت این قاعده با برخی دیگر از وظایف زن مثل حیا و عفاف، مثل وظایف همسرداری و مادری و ... به درستی تبیین نشده است. اغلب تکالیف اجتماعی که بین مرد و زن هم مشترک است بیرون از خانه رخ می دهد. امر به معروف، نهی از منکر، وجوب تعلیم و تعلم، صلهی ارحام، انفاق، صدقه، ایثار، جمعه و جماعات، اینها را باید تبیین نمود و نسبت این مسایل را با وظایف زنان دقیق تر مشخص کرد. البته این فقط گریبان گیر زنان نیست. مردان نیز گاه بین وظیفه تامین معاش خانواده و انجام وظایف و تکالیف دینی و سیاسیشان ممکن است تضادها و تعارضاتی ببیند که لازم است جدی تر به این مقوله پرداخته شود.
لازم است تا فقها پیرامون احادیث و آیات اختلافی تکلیفی-حقوقی تحقیق و اجتهاد داشته باشند و گره های ذهنی-عینی مسایل زنان را بگشایند. رهبری در این مقام تاکید ویژه ای بر اجتهاد زنان در باب مسایل مربوط به زنان داشته اند و حضور زنان فقیه فیلسوف را در عرصه اجتهاد پویا امری ضروری قلمداد می کنند. طبیعتا این مسئله از حیث موضوع شناسی فقهی قابل توجه است. لازم است تا لیستی از سوالات که جواب گوی آن فقه باید باشد تهیه شده و برخی در قالب دروس خارج فقه و پژوهش های طلبگی و برخی در قالب استفتا حل و فصل گردد.
هرچند حوزه تا کنون تلاش قابل توجهی برای این مسئله داشته و علاوه بر رهبران نظام، شخصیت هایی چون شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی و... تلاش های قابل تقدیری داشته اند.
تاریخی-تمدنی
نقش زنان در تاریخ اسلام و تاریخ انبیا و همچنین نحوه و کیفیت حضور ایشان در خانواده و جامعه می تواند از طرفی ظرایف و لطایف نگاه دینی را مشخص نماید و از سویی دیگر الگویی برای بهره برداری زنان امروز باشد. آن طور که از روایات تاریخی بر می آید حضور زنان در تاریخ اسلام در بیعت ها و جنگ ها، در جلسات مهم سیاسی و حکومتی و اجتماعی، در امور خیریه و عام المنفعه، در تجارت و اقتصاد همراه و ملازم با امر مهم خانه داری بوده است. خود حضرت زهرا سلام الله علیها هم به مطالعه و علم آموزی و کسب معرفت اهتمام داشته اند، هم در جنگ ها و غزوات پدر خویش را همراهی می نموده اند، هم به پرستاری و آب رسانی می پرداختند، هم در آموزش علوم مختلف به زنان و مردان تلاش داشته اند، لازم و ضروری است که نقش زنانی چون آسیه، مریم، ساره، حضرت خدیجه، حضرت زینب، زنان صدر اسلام و تاریخ تمدن اسلامی و در راس همه ایشان حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها با دقتی مضاعف تحقیق و تبیین شود و با به روزرسانی ای قالبی همراه با حفظ و تقویت محتوا به نسل تشنه امروز عرضه گردد. به طور مثال یکی از الگوهای متاخر که مقام معظم رهبری به عنوان الگویی برای زنان به ایشان اشاره داشته اند خانم شهیده بنت الهدی صدر هستند که فعالیت های مختلف فرهنگی و جهادی و علمی داشته اند اما متاسفانه شخصیت ذو ابعاد ایشان و روش اداره فعالیت ها و نسبت و اولویت بندی بین فعالیت ها مغفول مانده است.
در تاریخ اسلام شواهد برای حضور زنان موفق در عرصه های مختلف فراوان است که ما را به این نتیجه می رساند که لازم است هم بیش از پیش به تاریخ و تمدن اسلامی نظر داشته و نقش و جایگاه زنان را به تمامه دریابیم و سبک زندگی ایشان را مورد مداقه و مطالعه قرار دهیم و هم هر آن چه تا کنون به آن دست یافته ایم را به درستی به جامعه منتقل کنیم.
فلسفی-اجتماعی-روانی
کار بر روی فلسفه خانواده و فلسفه اجتماعی با نگاهی جدید و اصولی و روشمند در متون جدید فلسفه اسلامی جدی گرفته نشده است. بیشتر مباحث مربوط به خانواده ذیل بحث حکمت عملی است که در کتب جدید فلسفی کمتر دیده شده است. کارکردهای اصلی خانواده، نسبت خانواده و اجتماع، وظایف متقابل زن و مرد در خانه و جامعه، همچنین شناخت ذهن و تفاوت های زن و مرد از لحاظ ذهنی و روانی، پروژه هایی است که لازم است به آن توجه جدی شود و گمانه زنی ها و حدس های متکی به نظرات افراد جای خود را به شناختی دقیق تر و عالمانه تر بدهد.
هرچند در این زمینه کارهای انجام نشده زیاد است اما لازم است کارهایی که انجام شده و نتایج و تحقیقاتی که مورد بررسی قرار گرفته بیش از پیش ارزش گذاری شود. لازم است که شرافت خانه داری و تربیت فرزند بیش از پیش پررنگ شده و الگوهای سبک زندگی متناسب با اصول شریعت و قواعد عقلانیت، تولید و عرضه شود.
حقوقی-تقنینی
کمبودها و کاستی هایی که در بحث حقوق خانواده و حقوق اجتماعی زنان است با استخراج از اسلام ناب و با اجتهاد دقیق بررسی و اصلاح شود. به نظر می آید گاهی اصلاح قوانین مربوط به زنان بیش از آن که متاثر از روح اسلامی قوانین باشد متاثر از تبلیغات و جوسازی کمیسیون ها و نهادهای فعال مدنی در عرصه زنان است. لازم است تا علاوه بر اصلاح قوانین به فلسفه حقوق هم بیش از پیش پرداخته شده و دلایل و اغراض احکام معلل و تبیین شود تا به هر بهانه واهی ای مجبور به عقب نشینی از احکام الله نشویم و قدرت اقناعی خوبی برای پرسش کنندگان داشته باشیم.
نهادی-اجرایی
تمهیداتی برای کار بانوان اندیشیده شود که بتوانند علیرغم استفاده از توان و پتانسیل علمی و فکریشان، از نقش اساسیشان در خانواده باز نمانند. به طور مثال استفاده از روش هایی که نیاز کمتری به حضور منظم و زمان مند و پرساعت است به روش هایی که مجازا نیز می توان از اندیشه و توانمندی زن بهره برد. همچون، دور کاری، کار پاره وقت و کارهایی که از طریق ارتباطات مجازی هم قابل پیگیری باشد.
همچنین رعایت شان زنانه و نسپردن کارهایی که روحیه زنانه را آسیب پذیر کرده و یا زنان را مجبور به رعایت قواعدی چون اطاعت بی چون و چرا از مافوق می کند و یا مشاغلی که بیش از توان فکری و علمی زن، جاذبه های بصری او را موضوعیت بخشیده از مسایلی است که باید برای منع و رفع آن تمهیداتی اندیشید.
رعایت عدم اختلاط جهت حفظ سلامت روحی و روانی زن و مرد و نسپردن کارهای سنگینی که خستگی ذهنی و جسمی طاقت فرسایی دارد و امکان بهره دهی زن در خانواده را کاهش می دهد نیز از اصول مهم است.
تربیتی-بینشی
جدی گرفتن مقوله تربیت ویژه دختران در مدارس برای تقویت مهارت ها، ویژگی ها و خلقیات لازم برای زندگی آینده از اصول مغفول آموزشی نهادهای متولی است. حیات طیبه ای که در آن زن، نقش مهم همسری، مادری و ملازمت آن ها با نقش اجتماعی را به درستی بیاموزد و برای پذیرش این نقش ها آماده شود. در حال حاضر دختران برای یک زندگی شبیه مردان و با نقش هایی شبیه ایشان تربیت می شوند و کارویژه ایشان در عالم جدی انگاشته نمی شود و نهایت تفاوت در آموزش به مربا پختن دخترانه و کار مکانیکی پسرانه ختم می شود.
مباحث جدی تر و عملیاتی تر در ساحات ذکر شده را به متخصصین و متولیان امر واگذار می کنیم و اجمالا به ذکر نکاتی برخاسته از اصول ذکر شده، جهت تسهیل اجرای نقش زنانگی می پردازیم.
نکات کاربردی
1- آرمان گرایی و افزایش ظرفیت های فکری و عملی از اصول مهم در تحقق شرایط کمالی زنانگی است. ایده های ناب و خوب برای مدیریت بهتر فعالیت ها و لحاظ کردن شرایط ویژه زندگی خود، استفاده از تجارب افراد موفق، تن ندادن به قالب ها و کلیشه های رایج، افزایش توان جسمی و حفظ سلامتی با تغذیه مناسب و ورزش همه از لوازم حضور موفق زنانه در عالم است. و مهمتر تقویت اراده و خالص سازی نیت است که منجر به تن دادن بدن به خواست اراده می گردد. در این باره، حضرت امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: ما ضَعُفَ بَدَنٌ عَمّا قَويَتْ عَلَيْهِ النِّـيَّةُ بدن ناتوانی نمی کند در جایی که اراده قوی باشد.
الف)ساده زیستی و درگیر تشریفات و تجملات زندگی روزمره نشدن علاوه بر موضوعیت داشتن برای تربیت نفس طریقیتی است برای مدیریت بهتر و سریعتر فعالیت های اجرایی خانه. زمانی که قرار است صرف پیگیری آخرین مدل ها و مدها و یا چینش وسایل پر زرق و برق منزل شود می تواند صرف رشد علمی و معرفتی و سیاسی زن گردد.
ب) استفاده از وسایل و لوازم خانگی کارا و تسهیل گر. رعایت اصل ساده زیستی به معنی بهره بری از وسایلی که صرفه جویی خوبی در زمان و توان زن دارد نیست. بلکه فکر مدبری نیاز است که بتواند بی توجه به کلیشه های رایج و قالب های مشخص، خود برای زندگی و وسایل زندگی خود تصمیم بگیرد و تنها آن لوازم و وسایلی را برگزیند که مددکار او در بهتر زیستن اند.
ج) استفاده حداکثری از زمان و کم کردن فعالیت های غیر ضرور. به جای تماشاکردن تلویزیون به مطالعه بپردازد و میهمانی ها را به فضایی برای مباحثه های عالمانه و گفتگوهای سازنده تبدیل کند و تماس های تلفنی غیر ضرور را کاهش دهد و وقتش را در استفاده از اینترنت و ... مدیریت کند. و تعارفات بی جا را که منجر به اتلاف وقت است کنار بگذارد و صراحتا برنامه منظم خود را به دیگران اعلام دارد تا از فعالیت های مختلف خود باز نماند. حضرت زهرا سلام الله علیها یک روز را به کار خانه و یک روز را به عبادت و مطالعه اختصاص می دانند و ساعات مخصوصی را برای درس گفتن داشته اند. همچنین با خلاقیت بتواند تفریحات خانواده را در راستای رشد خانواده قرار دهد مثل قصه گویی افراد برای یکدیگر یا مطالعه دسته جمعی کتاب و... . که رشد خانواده و کنار هم بودن خانواده را توامان تامین کند.
2- افزایش کیفیت حضور در خانه چه برای زنانی که همیشه در خانه هستند و چه آنانی که وقتی را در بیرون از منزل سپری می کنند و اختصاص وقت ویژه ای برای رسیدگی به مسایل و مشکلات همسر و فرزندان در طول روز علاوه بر در دسترس بودن برای اهل خانه. مهم تر از حضور دائم و بی کیفیت در کنار خانواده، حضور آگاهانه، مشکل گشا، صمیمانه، دلسوزانه، پر رنگ و پر کیفیت است. زنانی که از مسایل و مشکلات همسر و فرزندان خود باخبرند و برای حل مسایل ایشان با تمام توان به یاریشان می شتابند و نه زنانی که جسمشان کنار خانواده است و فکرشان برای خانواده کار نمی کند و قلبشان برای خانواده نمی تپد.
3- اولویت بندی تکالیفی که بر دوش هر فرد است، گام اصلی آغاز فعالیت است. چرا که اگر اولویت دارترین فعالیت انجام نشود هرچند که فعالیت های مختلفی پیگیری و اجرا شود ذره ای نمی ارزد و حتی بازخواست الهی را در پی دارد. اما اولویت بندی و پرداختن به اهم برنامه ها و وظایف علاوه بر آرامش فردی، انجام صحیح وظیفه دینی را نوید می دهد.
طبیعتا زن بر اساس آن چه از اهمیت وظایف مختلف زنانه ذکر شده است و شناخت هرکس از توانمندی ها و استعدادهای خود و شرایط پیرامونی و موجبیت های محیطی باید برای خود برنامه ای اصولی داشته باشد تا بر اساس آن فعالیت هایش را سامان بخشد. رشد معرفتی و معنوی، حفظ خانواده و همراهی و یاری همسر ،فرزندآوری و تربیت وی، رشد علمی و حضور اجتماعی-سیاسی به ترتیب می تواند اهم فعالیت های زن باشد. در این صورت ضروری است تنها زنانی در عرصه های اجتماعی سیاسی وارد شوند که یا هنوز تکلیف حفظ خانواده و تربیت فرزند بر دوششان نیست و یا توان انجام این وظایف چندگانه را باهم داشته باشند. همچنان که درمعیارها اصل شوق و علاقه و توان برای حضور اجتماعی ذکر شده است.
4- آموختن علم که از واجبات حیات انسانی و اسلامی است، در قالب های متفاوتی میسر خواهد بود. علم آموزی مسئله ای تعطیل بردار نیست بلکه می طلبد که عمری صرف این قضیه شود. اگر به دلیل تعدد فرزندان، شرایط خاص اقتصادی خانواده و.. امکان حضور در کلاس های رسمی آموزشی در سال هایی از زندگی وجود ندارد روش های جایگزین دیگر قابل استفاده خواهد بود. مطالعه، بهره مندی از اساتید به صورت مقطعی و غیر رسمی، استفاده از امکانات آموزشی مجازی و غیر حضوری و روش های مختلف دیگری که می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
5- زنان ترجیحا فقط در شرایطی به فعالیت های اقتصادی بپردازند که
الف) خانواده به دستمزد اقتصادی زن نیاز واجب داشته باشد و بدون فعالیت اقتصادی زن حیات عادی خانواده با مشکل مواجه شود. مثل زنانی که سرپرست خانواده اند و یا همسرانشان از کار افتاده می باشند. هرچند در چنین مواردی دولت باید به یاری این زنان بشتابد و نیازشان را مرتفع سازد و در درجه اول وظیفه بیت المال است اما در شرایطی که این مهم رخ ندهد، زن طبق وظیفه ای اخلاقی و نه حقوقی و فقهی بار مسئولیت خانواده را به دوش می کشد و یا کمک همسر خود در این زمینه می باشد.
ب) زنانی که مایلند با رعایت اصولِ فعالیتِ اقتصادیِ زنان که ذکر شد، به همسرشان در تامین معاش کمک کنند تا همسر بتواند نقش های داوطلبانه بیشتری را در جامعه ایفا کند. در این صورت بهتر است شرایط به گونه ای رقم بخورد که به ساحت اصلی که خانواده است لطمه وارد نشود و همچنین زن به دلیل فعالیت اقتصادی از رشد علمی و معنوی ومعرفتی خویش باز نماند.
ج) زنانی که مهارت خاص و یا توانمندی ویژه و یا تخصص و استعدادی دارند که مایلند جامعه را از آن بهره مند و منتفع سازند و حتی در مواردی که نیاز جامعه متوقف به حضور ایشان است، حضور ایشان ضروری است.
د) فعالیت اقتصادی به انگیزه تفنن یا کسب استقلال مالی شایسته و ستودنی نیست و اگر مضر برای زندگی شخصی و حیات دینی نباشد، قطعا مفید نیز نخواهد بود.
5- توکل بر خداوند و طلب استعانت و یاری از ذات باری، جهت افزایش ظرفیت های فکری- عملی و تقویت توان و یادآوری مسیر و غایت انا الیه راجعونی حرکت، لازم و جاری در لحظه های زندگی باشد.
6- البته نقش مرد در خانواده و وظیفه یاری رساندن طرفین به یکدیگر برای رشدی همه جانبه از مسایل مهمی است که باید خود زوجین با توجه به شرایط و روحیات خود آن را در نظر داشته باشند و با کاهش توقعات مادی و افزایش تلاش و روحیه جهادی و سخت کوشی به حیاتی طیبه و قرب الهی دست یابند-انشاالله
منابع و مواخذ:
1- بانکی پور فرد، امیرحسین(1381)، آیینه زن-مجموعه موضوعی سخنان مقام معظم رهبری، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، نشر طه، قم، چاپ اول
2- پور جوادی، رضا، رساله تدبیر منزل در جامع العلوم فخر رازی، مجله معارف، فروردين - تير 1379، شماره 49
3- حکیمی، محمدرضا، حکیمی، محمد، حکیمی، علی(1388)، الحیاة(مجموعه احادیث)، دلیل ما، قم، چاپ اول، جلد هشتم
4- خمینی، روح الله(امام)(1387)، جایگاه زن در اندیشه امام خمینی(ره)-تبیان، آثار موضوعی، دفتر هشتم- موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، چاپ یازدهم
5- رحیم پور ازغدی، حسن، مجموعه سخن رانی ها-زن-، سی دی 2، پاییز 88
6- سایت مقام معظم رهبری، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(مد ظله)
http://farsi.khamenei.ir
آمده ایم تا برویم...